Lý giải chính thức về giá sữa

Lần đầu tiên cơ quan quản lý giá – Bộ Tài chính – vừa có một báo cáo chính thức gửi Chính phủ về giá sữa sau hàng loạt thông tin đăng tải trên các phương tiện truyền thông cũng như bức xúc của người tiêu dùng.
Theo bản báo cáo, năm 2008, do tác động của giá vốn nhập khẩu tăng
so với năm 2007 (khoảng từ 6,26% đến 54,41%) nên hầu hết các doanh
nghiệp đều điều chỉnh tăng giá mặt hàng sữa, với mức tăng khá cao, thậm
chí tăng nhiều đợt. Sang đầu năm 2009, mặc dù giá nguyên liệu sữa bột
nhập khẩu trên thị trường thế giới đã giảm (khoảng 13,8% đến 43%),
nhưng các doanh nghiệp vẫn giữ nguyên mức giá cao tăng từ năm 2008,
thậm chí có doanh nghịêp tiếp tục tăng giá.

Cao nhưng… chưa nhất
Đơn cử như Công ty cổ phần sữa Việt Nam tăng giá 21 sản phẩm từ 1,5%
đến 10,8%; Công ty 3A phân phối sữa bột Abbott tăng giá 3 đợt, mỗi đợt
bình quân 4% đến 7,8% cho trên 20 sản phẩm sữa; Công ty cổ phần dinh
dưỡng Việt Nam phân phối sữa bột của hãng Dumex tăng 31 sản phẩm từ 3%
đến 21%; Hãng Dutch Lady tăng giá sữa bột Cô gái Hà Lan lên 6%-10%; sữa
Anpha tăng 9%-10%....

28% là thị phần của các loại sữa nội, không đủ để tạo ra “đối trọng” với sữa ngoại

Những
tháng đầu năm 2009, một số doanh nghiệp vẫn tiếp tục tăng giá. Công ty
3A tăng 3,89% đến 4,23%; Hãng sữa Namyang (Hàn Quốc) tăng giá sữa hiệu
XO lên 10%. Báo cáo của Bộ Tài chính cũng dẫn số liệu từ Cục Quản lý
cạnh tranh Bộ Công Thương về vấn đề này. Cụ thể, kết quả khảo sát của
Thương vụ đại sứ quán Việt Nam ở một số nước với 100 loại sữa khác nhau
thuộc 10 hãng sữa nước ngoài so sánh với giá sữa tại thị trường trong
nước cho thấy giá sữa bột nguyên hộp nhập khẩu ở Việt Nam so với các
nước như Thái Lan, Malaysia, Indonesia nhìn chung là cao hơn từ 20-60%,
có trường hợp cao hơn 100-150%; nhưng nếu so với một số nước như
Singapore, Hàn Quốc… thì lại thấp hơn. Chính vì vậy, Cục Quản lý cạnh
tranh cho rằng, mặt bằng giá sữa Việt Nam nói chung là cao, nhưng chưa
phải là… cao nhất thế giới.
Quan điểm của Cục Quản lý giá là, việc so sánh giá sữa ở thị trường
các nước với nhau nói chung là khó khăn và không thật chính xác vì
nhiều tiêu chí về quy cách, chất lượng sản phẩm ở mỗi nước khác nhau.
Mặt khác, chính sách điều tiết (qua các sắc thuế) ở mỗi nước cũng khác
nhau, chưa nói đến các yếu tố như thói quen tiêu dùng, thị phần, tổ
chức mạng lưới kinh doanh, nhãn hiệu, nguồn gốc xuất xứ… dẫn đến hình
thành giá bán khác nhau.

Chi phí bán hàng quá cao
Báo cáo lên Chính phủ, Cục Quản lý giá đã đưa ra các nguyên nhân
(tồn tại từ lâu và được chỉ ra nhiều lần) dẫn tới giá sữa tại Việt Nam
cao. Thứ nhất đó là do sữa ngoại hiện chiếm thị phần khá cao trên thị
trường (72%), một số hãng sữa lại độc quyền trong nhập khẩu và phân
phối sữa trên thị trường Việt Nam thường áp đặt giá cao, trong khi giá
vốn sữa nhập khẩu của một số loại chiếm tỷ trọng khá lớn trong cơ cấu
giá bán như sữa bột nguyên liệu chiếm 56-67% giá thành sản phẩm; sữa
bột nguyên hộp có giá vốn nhập khẩu chiếm 89-91% giá vốn hàng bán ra
trên thị trường. Thói quen, tâm lý sử dụng sữa ngoại của người tiêu
dùng cũng là yếu tố dẫn tới sốt giá sữa nhập khẩu tại Việt Nam. Tuy
nhiên cơ quan này cũng thừa nhận người tiêu dùng “khó có thể tìm được
sản phẩm thay thế có mức giá cạnh tranh” trên thị trường.
Ngoài ra, các kết quả thanh tra của hơn 50 sở tài chính các tỉnh,
thành phố, cho thấy một nguyên nhân nữa. Đó là khá nhiều doanh nghiệp
sữa đã chi các khoản chi phí bán hàng (đặc biệt là chi hoa hồng, quảng
cáo, khuyến mại…) quá lớn, vượt quá quy định 10% của Bộ Tài chính. Đơn
cử như Công ty TNHH Thông Thịnh phân phối sữa Mead Johnson chi tới
56,37%; Công ty cổ phần sữa Việt Nam chi 22%; Công ty cổ phần dinh
dưỡng Đồng Tâm chi 22%; Công ty TNHH YAKULT Việt Nam chi
19,29%-37,5%...

Chưa có giải pháp triệt để?
Nghịch lý giá sữa ở Việt Nam đang là vấn đề gây bức xúc đối với
người tiêu dùng. Một trong số các giải pháp là quy hoạch mạng lưới kinh
doanh sữa hợp lý. Theo đó, Bộ Công thương và Bộ Y tế cần căn cứ vào nhu
cầu tiêu dùng trong nước để sắp xếp lại mạng lưới nhập khẩu và cung ứng
sữa, khắc phục tình trạng độc quyền trong nhập khẩu và phân phối sữa.
Tuy nhiên, đây là một giải pháp không dễ thực hiện, đòi hỏi thời gian
cũng như nhiều giải pháp đồng bộ khác đi kèm, khi mà lượng sữa sản xuất
trong nước chỉ đáp ứng khoảng 28%, còn lại tới 72% phải nhập khẩu.
Không những thế, trong 72% nhập khẩu đó thì 4 hãng sữa lớn là Dutch
Lady, Abbott, Nestlé, Mead Johnson đã chiếm đến 61% thị phần. Với tỉ lệ
này, 4 “ông lớn” hầu như hoàn toàn có thể quyết định giá bán.
Theo đề xuất của Bộ Tài chính được Chính phủ chấp thuận và chỉ đạo
mới nhất của Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Sinh Hùng, tới đây cần tăng
cường công tác quản lý giá sữa. Nhà nước quản lý giá sữa theo nguyên
tắc các cơ sở sản xuất nhập khẩu tự định giá, cạnh tranh giá, chịu sự
kiểm soát của cơ quan nhà nước thông qua các biện pháp bình ổn giá,
đăng giá, kê khai giá, niêm yết giá theo hình thức đăng ký giá bán
buôn, bán lẻ trong nước và kê khai giá CIF tại cảng Việt Nam. Giá sữa
tại thời điểm kê khai không được cao hơn giá tương ứng của sữa cùng
loại tại các nước trong khu vực có điều kiện thương mại tương tự Việt
Nam. Trên thực tế, việc kiểm soát và kê khai giá sữa không đơn giản bởi
giá sữa đã được hình thành ở mức cao từ nước xuất khẩu. Mặt khác, việc
so sánh giá sữa giữa thị trường các nước rất khó chính xác bởi tiêu chí
và chất lượng sản phẩm khác nhau cũng như các yếu tố khác tác động đến
giá sữa cũng khác nhau. Cơ quan quản lý sẽ khó có đủ số liệu giúp xác
định cao hơn hay thấp hơn để kiểm soát, xử lý.
Giải pháp “trong trường hợp giá có biến động hoặc biến động bất
thường Nhà nước sẽ kiểm soát các yếu tố hình thành giá hoặc có thể quy
định giá tối đa hay khung giá tối đa” cũng chỉ có thể thực hiện được
khi Pháp lệnh giá được sửa đổi, bổ sung thêm các quy định về điều kiện
áp dụng các biện pháp bình ổn giá đối với mặt hàng sữa. Do vậy, trước
mắt người tiêu dùng vẫn phải chấp nhận nghịch lý “thu nhập thấp nhưng
giá sữa lại quá cao”.

* Giá sữa hiện được thực hiện theo cơ chế thị trường do doanh nghiệp quyết định. Gần đây mặt hàng sữa mới được đưa vào danh mục mặt hàng bình ổn giá. * Việt Nam chưa có quy định nào về việc giá bán sản phẩm của các hãng nước ngoài vào Việt Nam phải có mức giá tương đương với các nước trong khu vực.